Opinie: Groningen surveil­lan­cestad!?

Het is bewonderenswaardig dat de gemeente in 2025 de bevoorrading van de binnenstad emissievrij wil maken, maar de plaatsing van ANPR-camera’s (Automatic Name Plate Recognition) om dit te kunnen handhaven is géén goed idee, vindt commissiewoordvoerder Bart Hekkema.

Doel heiligt de middelen?

De gemeente Groningen is voornemens het venstertijdengebied - dat zijn de tijden waarop in de binnenstad bevoorraad mag worden – in 2022 uit te breiden tot de gehele binnenstad binnen de diepenring en het winkelgebied rondom de Westerhaven. Bovendien moet dit gebied vanaf 2025 emissievrij bevoorraad worden. Emissievrije stadsbevoorrading is een mooi plan dat zal bijdragen aan het leefbaar en gezond houden van onze binnenstad.

Door de verruiming van het gebied en het instellen van zero-emissie bevoorrading van de binnenstad komt echter ook het vraagstuk van handhaving op tafel. Het handhavingsgebied wordt noodzakelijkerwijs vergroot en men heeft daarom gezocht naar manieren om efficiënt en kostenbesparend te kunnen handhaven. De gemeente heeft daarom besloten vanaf 2022 te kiezen voor handhaving door middel van camera’s die kentekens registeren.

Deze ANPR-camera’s (Automatic Name Plate Recognition) registeren de kentekens van alle auto’s die voorbijrijden en vergelijken deze met een database. Het illegaal inrijden van het venstertijdengebied en de zero-emissiezone zal daarmee voorkomen moeten worden en bij overtreding wordt men beboet. We willen allemaal een schone en leefbare binnenstad, dus goed idee tóch?, hoor ik u denken.

Kritiek op ANPR

Het probleem met het plan van de gemeente is echter dat het gebruik van deze camera’s zich niet beperkt tot de handhaving van de emmissieregels, maar ook zal worden ingezet voor het monitoren van grote hoeveelheden gegevens. De gemeente is van plan om met de ANPR-camera’s grote hoeveelheden data over type voertuigen en verblijfsduur binnen te halen. Daarmee wil zij maatwerk invoeren voor ontheffingen om bijvoorbeeld in de toekomst bevoorraders op rustiger momenten toe te laten.

Er valt nogal wat af te dingen op het handhaven met deze camera’s en veel organisaties hebben reeds kritiek geuit op deze kentekenregistratie. Privacywaakhonden Privacy First en Bits of Freedom waarschuwen voor het feit dat hiermee ook onschuldige burgers in de systemen van de politie of BOA’s belanden. In het verleden loerde de Amsterdamse politie bovendien onrechtmatig mee in de beelden van camera’s waarmee milieuzones worden gehandhaafd. En ook de Belastingdienst verzuimde eerder om kentekens, opgeslagen door camera’s boven snelwegen, te verwijderen. Om maar een relatief kleine hoeveelheid overtreders te kunnen pakken worden dus alle kentekengegevens verzameld.

De rol van gemeenteraad

Op 11 maart is de conceptvisie Stadslogistiek door een raadscommissie besproken. De commissiewoordvoerders van Student & Stad en de Partij voor de Dieren uitten zich kritisch over het plan, maar andere partijen, die zich landelijk vaak als privacyvriendelijk profileren, waren niet kritisch op het invoeren het ANPR-systeem. GroenLinks wil juist zo snel mogelijk gaan handhaven met ANPR-camera’s.

Het is jammer dat de andere partijen niet kritischer waren. Er zijn namelijk genoeg vragen te stellen bij de invoer van dergelijke camerasystemen. Bijvoorbeeld: is het wenselijk dat overheden steeds verder inbreuk maken op de privacy van burgers? Hoe de gemeente garandeert dat die camera's enkel gebruikt zullen worden voor het handhaven van de emissievrije zone? Welke mechanismen worden ingebouwd om misbruik van de beelden en de database onmogelijk te maken. Maar ook de vraag of we hiermee niet toewerken naar een geautomatiseerd rechtssysteem moet gesteld worden. Net als de vraag hoever we überhaupt willen gaan met dergelijke technologie?

Bezint eer ge begint

In de gemeenteraadsvergadering van 22 april (aankomende woensdag) zal de conceptvisie stadslogistiek worden behandeld. Gezien het feit dat er een raadsmeerderheid is voor de toekomstige invoer van het camerasysteem en het Rijk heeft aangegeven dat de handhaving van de zero-emissiezone met ANPR-camera’s uitgevoerd moet gaan worden, zal de invoer niet kunnen worden voorkomen. Om bij te sturen zal de Partij voor de Dieren daarom een motie indienen om de gemeente te vragen de toekomstige camera’s enkel te gebruiken voor de handhaving van de toekomstige zero-emissiezone en niet voor het binnenhalen van grote hoeveelheden data.

Naast de grote techbedrijven maakt ook de overheid door middel van algoritmes, camera’s en andere vormen van dataverzameling steeds verder inbreuk op de privacy van burgers. Dus bezint eer ge begint gemeente Groningen. Kentekens mogen dan wel geen zeer nauwkeurige aanwijzingen over het privéleven bevatten, maar ANPR-registratie is niet onbesproken. Met het registreren van elke auto en vrachtwagen die het centrum van Groningen inrijdt wordt de eerste stap gezet richting het ontstaan van een surveillancestad.