Schrif­te­lijke vragen over stand van zaken motie 'nati­o­na­liteit onbekend'

Indiendatum: 13 apr. 2021
Antwoorddatum: 12 mei 2021

Geachte heer, mevrouw,

U ontvangt hierbij ons antwoord op de door de heren G. Brandsema

(ChristenUnie), T. van Zoelen (Partij voor de Dieren), J. van Hoorn

(GroenLinks), W. Koks (SP), R. Bolle (CDA), J. Bushoff (Partij van de

Arbeid) en mevrouw K. van Doesen (D66) gestelde vragen met als titel ‘stand

van zaken motie Nationaliteit Onbekend’.

In de raadsvergadering van 30 oktober 2019 is een motie ingediend door

zeven partijen met betrekking tot de registratie van inwoners van de gemeente

Groningen met de status ‘nationaliteit onbekend’.

Deze motie riep het college op om 1) ambtelijke experts van de gemeente

Groningen aan te laten sluiten bij andere gemeenten in het opzetten van een

onafhankelijke expertgroep die naar het lokaal uitvoeringskader kijkt en dit

binnen de mogelijkheden van de wet in lijn brengt met het UNHCR

handboek; 2) deze groep ook te laten kijken naar een aantal twijfelgevallen in

de gemeente Groningen om ervan te kunnen leren; 3) op basis van het oordeel

van de expertgroep inwoners met de status Nationaliteit Onbekend door de

gemeente Groningen te laten helpen bij het verzamelen van bewijzen, om zo

de bewijslast niet alleen bij de inwoner met Nationaliteit Onbekend te laten,

helemaal als het kinderen betreft; en 4) in het vierde kwartaal van 2021 een

evaluatie uit te voeren.

Een korte uitleg vooraf: in het geval van ‘zonder nationaliteit’ of ‘onbekende

nationaliteit’ staat iemand in de basisregistratie personen (hierna: BRP)

geregistreerd indien er een vermoeden van een nationaliteit is, maar deze

persoon dit niet kan aantonen. Als ‘staatloos’ staat iemand geregistreerd die

geen enkele nationaliteit heeft. Het registreren van staatloosheid in plaats van een onbekende nationaliteit is geen wondermiddel voor de gesignaleerde
problemen. Belangrijker is de vraag welke soort verblijfsvergunning iemand
heeft. Bij een asielvergunning hoeft men geen documenten uit het land van
oorsprong te overleggen, niet bij huwelijk en ook niet bij naturalisatie. Dit is
dus belangrijker dan de vraag of iemand staatloos is. Een staatloze met een
reguliere verblijfsvergunning moet bij naturalisatie nog steeds een
geboorteakte overleggen aan de IND.

1. Wat is de huidige stand van zaken m.b.t. de landelijke expertgroep?

De gemeente Groningen maakt deel uit van de landelijke expertgroep
staatloosheid, momenteel bestaande uit de gemeenten Utrecht, Groningen,
Almere, Amsterdam, Tilburg, een jurist gespecialiseerd in staatloosheid van
het Institute on Statelessness and Inclusion (ISI), een vertegenwoordiger van
de United Nations High Commissioner for Refugees, (UNHCR, de
vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties), de Immigratie- en
Naturalisatiedienst (IND) en de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken
(NVVB).
Uit het overleg met de landelijke expertgroep staatloosheid blijkt dat het
hebben van een onbekende nationaliteit geen belemmering oplevert voor het
kunnen aangaan van een huwelijk. Met een onbekende nationaliteit kan men
onder voorwaarden een vreemdelingenpaspoort aanvragen. Er kan een studie
worden gevolgd en een bankrekening worden geopend.
Voor personen met een reguliere verblijfsvergunning en een onbekende
nationaliteit geldt wel het volgende. Zij moeten naast een geboorteakte ook
een paspoort kunnen overleggen voor naturalisatie. Voor staatlozen met een
reguliere verblijfsvergunning moet nog steeds een geboorteakte worden
overgelegd, maar geen paspoort en wordt de eis van 5 jaar toelating en
hoofdverblijf verkort tot 3 jaar. Lukt het in andere gevallen niet om dit
document te krijgen en kan dit worden aangetoond, dan kan de IND besluiten
dat er sprake is van bewijsnood en hoeft het document niet meer te worden
getoond. Personen met een onbekende nationaliteit en een asielvergunning
kunnen zonder documenten naturaliseren, nadat zij aan de verdere
voorwaarden voldoen.
De expertgroep adviseert voor het onderzoek of de juiste nationaliteit kan
worden vastgesteld, aansluiting te zoeken bij natuurlijke momenten waarop
de burger toch een nieuw vreemdelingendocument moet aanvragen,
geboorteaangifte komt doen, zich voor het eerst gaat inschrijven in de BRP of
voor een hervestiging vanuit het buitenland.

2 In hoeverre is het lokale uitvoeringskader inmiddels in lijn gebracht met
het UNHCR handboek?

Het is de bedoeling de checklist van het Handboek Amsterdam van de
Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB), dat nu wordt gebruikt
om te bepalen of iemand staatloos is of niet, uit te breiden met het handboek
van de UNHCR. Door de vertragingen die zijn ontstaan door corona, zijn hier
nog niet veel concrete resultaten geboekt. Verwacht wordt dat de Nederlandse
Vereniging voor Burgerzaken (NVVB) hierin het voortouw gaat nemen.
3 Welke inzet heeft de gemeente Groningen de afgelopen periode geleverd
en wat heeft die inzet tot nu toe opgeleverd voor de pardonners in de
gemeente Groningen?
a Hoeveel inwoners met de status Nationaliteit Onbekend zijn inmiddels
Staatloos geworden, waardoor ze kunnen naturaliseren en andere
praktische problemen kunnen worden opgelost? Graag opgesplitst in
meerder- en minderjarig.
Groningen heeft voor een pilot gekozen om een gesprek te voeren met 10 van
de ruim 600 mensen die bij ons zonder nationaliteit geregistreerd staan. Het
doel van dit gesprek was om te bepalen of de juiste nationaliteit kan worden
opgenomen in de BRP of dat er een status van staatloze verkregen kan
worden. Deze pilot heeft navolging gekregen in andere gemeenten die
deelnemen aan de expertgroep, waaronder Utrecht.
Deze gesprekken leverden niet de resultaten die wij verwacht hadden; het
waren ongemakkelijke gesprekken voor burger en ambtenaar. De betrokkenen
zagen af van actie om hun juiste nationaliteit (of staatloosheid) op te laten
nemen in de BRP, om drie hoofdredenen:
• Er kan niet meer gereisd worden naar het land van herkomst na
opname van de juiste nationaliteit in de BRP vanwege de verplichte
opname van een clausule in een vreemdelingenpaspoort hierover;
• De gezamenlijk hoge kosten voor een nieuwe verblijfsvergunning van
€ 135,00 (voor een minderjarige € 58,00) en een nieuw
vreemdelingenpaspoort van € 56,55;
• De overige voordelen waren onvoldoende doorslaggevend of
onduidelijk.
In pilots die elders in het land lopen, zijn de reacties vergelijkbaar.
Wél is geconstateerd dat in de Inkijkfunctie Basis Voorziening
Vreemdelingen (BVV) van de IND, waarvan onder meer de gemeenten
gebruik maken, veelal twee nationaliteiten geregistreerd zijn, waarvan maar
één (de eerstgenoemde) in de BRP en op het pasje van de IND belandt. De
eerstgenoemde nationaliteit is dan meestal de onbekende nationaliteit. Wij
zijn bij eerste inschrijving en hervestigingen nu alerter op de onbekende
nationaliteit en vragen daar verder op door, met succes. Wij sturen bij eerste
inschrijving en hervestigingen (in overleg met betrokkene) de aanvraag door
naar de IND, zodat de juiste nationaliteit kan worden opgenomen in de BRP.

Het aantal personen met een onbekende nationaliteit in Groningen is
gerekend vanaf het indienen van de motie met een kwart gedaald. Volgens
cijfers van medio april 2021 is het aantal meerderjarige personen met de
onbekende nationaliteit gedaald naar in totaal 621 personen (het aantal
minderjarigen is gedaald tot 122). Het merendeel van deze inwoners is
inmiddels genaturaliseerd tot Nederlander. Voor een ander deel is de juiste
nationaliteit vastgesteld of de staatloosheid opgenomen in de BRP. De focus
van de gemeente om het aantal personen met een onbekende nationaliteit te
verminderen in de BRP heeft hier mogelijk aan bijgedragen. De resterende
groep (waarvoor een oplossing gezocht wordt) bestaat uit personen met een
reguliere verblijfsvergunning en een onbekende nationaliteit. In Groningen
gaat dat om 438 personen.

4 Op welke manier heeft de gemeente Groningen zich tot nu toe ingezet
voor deze inwoners bij het verzamelen van bewijzen? Graag ook specifiek
ingaan op de situatie van kinderen.

De gemeente Groningen heeft zich ingezet voor het op verzoek van de burger
aanvragen van een mededeling (op grond van de Wet BRP) bij de IND, op
grond waarvan de juiste nationaliteit kan worden geregistreerd. Dit wordt
bemoeilijkt doordat het in bepaalde gevallen risicovol kan zijn voor de burger
om als gemeente zelf contact met bepaalde autoriteiten op te nemen en de
identiteit en verblijfplaats van betrokkene daarmee bekend te maken. Zo zijn
er landen die via hun ambassade hun onderdanen in Nederland actief gaan
benaderen of de achtergebleven familieleden in het thuisland gaan vervolgen.
Voor bepaalde bevolkingsgroepen is het echter goed mogelijk dat zij zelf
bewijsstukken kunnen overleggen om hun staatloosheid aan te tonen. Een
voorbeeld is de groep van Palestijnen met een onbekende nationaliteit. Dit is
een diverse groep en hoofdzakelijk verspreid over het Midden-Oosten. Per
land van herkomst moeten Palestijnen verschillende documenten overleggen.
Deze worden op echtheid onderzocht door de IND en daarna wordt indien
van toepassing de staatloosheid in de BRP verwerkt. Dit gebeurt regelmatig
en hier is geen extra onderzoek voor nodig.
Voor kinderen wordt op grond van de Wet BRP telkens bij de
geboorteaangifte, eerste inschrijving in de BRP of hervestiging de
nationaliteitswetgeving van een land toegepast om de nationaliteit vast te
stellen, dan wel op basis van het overgelegde paspoort of geboorteakte.

5 Zijn er activiteiten/stappen die de gemeente Groningen de komende
periode nog inzet om de positie van inwoners met een onbekende
nationaliteit te verbeteren?

Binnen het wettelijk kader, gegeven in de Wet BRP en de Algemene wet
bestuursrecht (Awb), is het mogelijk om beleidsregels op te stellen over de
wijze waarop binnen de gemeente onderzoek wordt gedaan naar de vraag of een persoon moet worden aangemerkt als staatloos (dit houdt in dat er alleen
onderzoek gepleegd wordt en dat het college niet bevoegd is om eigen criteria
te formuleren over staatloosheid). De beleidsregels over de wijze van
onderzoek worden verder uitgewerkt in de landelijke expertgroep
staatloosheid.
In de praktijk wordt nu telkens bij natuurlijke momenten waarop de burger
toch een nieuw vreemdelingendocument moet aanvragen, geboorteaangifte
komt doen, zich voor het eerst gaat inschrijven in de BRP of voor een
hervestiging vanuit het buitenland, onderzocht of de juiste nationaliteit kan
worden vastgesteld. Verwacht wordt dat door kennisoverdracht van de
expertgroep staatloosheid en duidelijke werkinstructies het aantal personen
met onbekende nationaliteit verder zal verminderen. Ook is de aandacht voor
de problematiek in de Tweede Kamer bevorderlijk voor het bieden van een
oplossing.
Op dit moment bestaat er nog geen vaststellingsprocedure om de
staatloosheid van personen juridisch vast te stellen. De wetgever is daar al
geruime tijd mee bezig. Op 21 december 2020 is er een wetsvoorstel
ingediend (Kamerstukken II 2020/21, 35 687). Blijkens dit wetsvoorstel komt
er een vaststellingsprocedure bij de civiele rechter. De uitspraak van de
rechter, inhoudende dat een betrokkene staatloos is, kan dan als bron worden
beschouwd waaraan het gegeven van staatloosheid kan worden ontleend bij
de registratie in de BRP.
De oorzaak van de in deze brief beschreven situatie ligt ook bij de registratie
van de nationaliteit(en) in de Inkijkfunctie Basis Voorziening Vreemdelingen
(BVV) van de IND. De Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken (NVVB)
gaat de IND benaderen om deze registratie te verbeteren. Wij verwachten dat
dit bijdraagt aan een verdere daling van het aantal personen met de
onbekende nationaliteit in de BRP.
Tenslotte, op 26 april 2021 heeft de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid
in een brief aan de Tweede Kamer bekend gemaakt dat een groep destijds
minderjarige asielzoekers die dankzij een generaal pardon in Nederland
mocht blijven, alsnog de Nederlandse nationaliteit kan aanvragen (per 1 juni
2021) zonder overlegging van paspoort en geboorteakte, maar ook zonder
afstandsverplichting van de oorspronkelijke nationaliteit. In Groningen betreft
het naar verwachting een groep van circa 130 mensen (30% van 438 uit het
antwoord onder vraag 3). De staatsecretaris heeft aangeven nader onderzoek te gaan plegen naar hen
die meerderjarig waren ten tijde van het generaal pardon.
Wij vertrouwen er op u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd.

Met vriendelijke groet,
burgemeester en wethouders van Groningen,